Czas czytania - 4 min
TOP 10 najczęstszych niezgodności recepturowych
Niezgodności recepturowe, wymagające poprawy recepty lub wprowadzenia pewnych zmian, zdarzają się w recepturze aptecznej dosyć często. W poniższym artykule opisaliśmy 10 najczęściej spotykanych.
1. Kwas salicylowy z olejem rzepakowym
Rp.
Acidi salicylici 5,0
Oleum rapae ad 100,0
M.f. sol
Pamiętajmy, że kwas salicylowy rozpuszcza się w oleju rzepakowym w stosunku 1:80. Dużo lepiej rozpuszczalny jest natomiast w oleju rycynowym – 1:10.
W powyższej recepcie, należy kwas salicylowy rozpuścić na ciepło w 50g oleju rycynowego, a następnie uzupełnić do wymaganej masy olejem rzepakowym.
2. Roztwór witaminy A z podłożem maściowym
Rp.
Vit. A sol. 10,0
Eucerini ad 100
M.f. ung
Witamina A dostępna jest jako surowiec do receptury (roztwór olejowy) lub gotowy produkt leczniczy – jako solubilizowany roztwór wodny witaminy. Ten roztwór zawiera emulgatory typu o/w – np. Tween, Cremophor.
Jeśli użyte podłoże będzie zawierać przeciwstawne emulgatory – typu w/o, może dojść do interakcji, emulsja będzie nietrwała i w trakcie przechowywania wydzieli się woda.
Aby tego uniknąć, należy używać olejowych roztworów witamin, bądź zamienić podłoże na amfifilowe (zawierające emulgatory typu o/w i w/o) – jak np. Lekobaza lub Hascobaza.
3. Solubilizowane roztwory witamin z podłożami maściowymi
Podobnie jak w powyższym przypadku z witaminą A, również roztwory witaminy D oraz A+D3 mogą dawać interakcje z podłożem, w którym zastosowano emulgatory typu w/o. Do tych podłoży zaliczamy przede wszystkim eucerynę, ale również maść cholesterolową lub lanolinę.
Przy użyciu solubilizowanych roztworów witamin, należy pamiętać aby przynajmniej część podłoża zamienić na amfifilowe – np. Lekobazę lub Hascobazę.
4. Hydrokortyzon z wodą
Hydrokortyzon nie rozpuszcza się w wodzie, rozpuszczalny jest natomiast w etanolu 70-procentowym i wyższym. Warto pamiętać, że w etanolu 96% rozpuszcza się w ilości 15mg/ml w 25stopniach Celsjusza.
Jeśli na recepcie rozpuszczalność hydrokortyzonu (w przeliczeniu na etanol 96%) jest przekroczona – należy nowy skład recepty omówić z lekarzem.
5. Kamfora z wodą
Kamfora, podobnie jak opisany wyżej hydrokortyzon, nie rozpuszcza się w wodzie. Rozpuszczalna jest natomiast w etanolu i olejach tłustych. Warto pamiętać, że kamfora nie rozpuszcza się w glicerolu.
6. Fenobarbital z kodeiną
Klasyczna, akademicka niezgodność recepturowa. Fenobarbital sodu w kwaśnym środowisku może się wytrącać. Fenobarbital będzie zawsze dawał niezgodności z kwasem solnym, chlorowodorkiem papaweryny lub morfiny a także syropami – malinowym i wiśniowym.
Z kodeiną, fenobarbital daje niezgodności w zależności od stężenia tych substancji.
Przy stężeniu fenobarbitalu powyżej 1% – zawsze daje interakcje z kodeiną.
Przy stężeniu 0,5% – tylko gdy kodeiny w roztworze jest więcej niż 0,3%.
Przy stężeniu 0,3% – tylko gdy kodeiny w roztworze jest więcej niż 0,5%.
Przy stężeniu 0,2% lub mniejszym – nie daje interakcji.
Aby uniknąć interakcji, należy roztwór fosforanu kodeiny wydać osobno (bez fenobarbitalu sodu).
7. Bromki amonu i fenobarbital
Chociaż obecnie rzadko używane, warto pamiętać o niezgodności recepturowej bromków amonu z fenobarbitalem sodu. Podobnie jak w przypadku fosforanu kodeiny, przy odpowiednim stężeniu, może dojść do reakcji podwójnej wymiany i wytrącenia się fenobarbitalu.
I tak – przy stężeniu fenobarbitalu w roztworze 1% – zawsze daje niezgodność z bromkiem amonu.
Przy stężeniu 0,5% – niezgodny gdy stężenie bromku amonu wynosi powyżej 2%.
Przy stężeniu 0,3% – niezgodny gdy stężenie bromku amonu wynosi powyżej 5%.
Przy stężeniu 0,2% lub mniejszym – zawsze zgodny z bromkiem amonu.
8. Riwanol z wodą wapienną
Woda wapienna (a także kwas salicylowy) mogą dezaktywować mleczan etakrydyny. Wydziela się wówczas mleczan wapnia oraz etoksydwuaminoakrydyna. Aby uniknąć tej interakcji, należy rozdzielić oba składniki.
9. Mentol z kamforą
Kamfora w połączeniu z mentolem daje mieszaninę eutektyczną, na skutek obniżenia temperatury topnienia, mieszanina upłynnia się. Aby tego uniknąć, należy maksymalnie rozdzielić oba te składniki w trakcie sporządzania leku recepturowego. Można również wcześniej rozetrzeć oba te składniki z substancją obojętną.
Problem ten nie dotyczy leków w formie roztworu.
10. Ichtiol z jonami cynku
To połączenie może sprzyjać reakcji podwójnej wymiany i powstaniu sulfobituminianu cynku. Podstawową zasadą w trakcie sporządzania receptur z tymi składnikami, jest rozdzielenie kolejności dodawania ich do leku.
Np.
Rp.
Ichtioli 3,0
Zinci oxydi 10,0
Glycerini 10,0
Aquae ad 100,0.
Należy najpierw rozetrzeć ichtiol z gliceryną a następnie połączyć go w zawieszonym w wodzie tlenku cynku.
Źródła:
Jachowicz R., Receptura apteczna, PZWL, Warszawa 2008
