Błąd w recepcie na lek recepturowy – co robić?

Błędy w realizowanych receptach, mimo że na początku kariery mogą stanowić powód do niepokoju, stanowią nieodzowny element codzienności farmaceuty.

Konsekwencje związane ze zrealizowaniem błędnie wystawionej recepty

Leki recepturowe ordynowane są w szczególnych wypadkach, najczęściej u pacjentów, u których niemożliwe jest zastosowanie jednego z dostępnych na rynku leków gotowych. Niezgodności recepturowe i błędy merytoryczne w zapisie składników preparatu, to czynniki, które znacząco wpływają na jakość wytwarzanych leków oraz ich bezpieczeństwo.

W szczególnych wypadkach zrealizowanie błędnie wystawionej recepty może nieść za sobą konsekwencje finansowe dla pacjenta, który np. zmuszony zostanie do dopłaty do realizowanej recepty. Bagatelizowanie błędów formalnych może doprowadzić do sytuacji, w której odrzucona zostanie prośba o refundację preparatu, co może negatywnie odbić się na finansach magistra farmacji bądź apteki. Z kolei niedopatrzenia ze strony praktycznej tj. sporządzenie złej postaci leku, pominięcie niezgodności recepturowych, zastosowanie nieodpowiednich dawek preparatów leczniczych może nieść za sobą negatywne konsekwencje dla zdrowia i życia pacjenta.

Ogólne zasady poprawy błędów merytorycznych

Zidentyfikowanie błędów merytorycznych recepty, wynikających np. z istnienia niezgodności chemicznej, fizycznej, przekroczenia maksymalnej dawki preparatu itp. obliguje farmaceutę sporządzającego lek, do przedsięwzięcia kroków, które mają na celu usunięcie nieprawidłowości. W przypadku zidentyfikowania niezgodności farmaceuta może:

zamienić rozpuszczalnik (max. do 5% całkowitej ilości leku);
zamienić formę rozpuszczalną na nierozpuszczalną, przy uwzględnieniu różnic w masie cząsteczkowej;
dodawać środki obojętne, rozcieńczające czy wydawać osobno składniki niezgodne;
zmieniać kolejność rozpuszczania czy mieszania składników, tak by uniknąć wytrącenia elementów recepty;
wydać preparat z osadem i odpowiednią etykietą, jeśli osad nie pochodzi od substancji silnie działających.

Ponadto farmaceuta może obniżyć dawkę do maksymalnie stosowanej, w sytuacji, gdy odkryje jej przekroczenie.

Błędy w receptach leków magistralnych

1. Zidentyfikowanie nieprawidłowości formalnych recepty

Najczęściej identyfikowane błędy wraz ze sposobami ich poprawy zostały przedstawione w poniższej tabeli:

Rodzaj zidentyfikowanego błędu	Sugerowany sposób postępowania
Wybór niepoprawnej odpłatności	Farmaceuta może zasugerować pacjentowi ponowny kontakt z wystawcą dokumentu, w celu skonsultowania zaznaczonego poziomu odpłatności za lek recepturowy.
Brak precyzyjnego dawkowania	Jeśli problem dotyczy recepty na lek magistralny do stosowania zewnętrznego na skórę, to konieczne jest poprawienie recepty. Z kolei w przypadku innych postaci leku, brak precyzyjnego dawkowania pozwala wydać ilość odpowiadającą dwóm ryczałtom, z wyjątkiem medykamentów zawierających w składzie substancje podlegające pod ustawę o przeciwdziałaniu narkomanii.
Odroczony termin realizacji recepty	W przypadku otrzymania recepty na lek magistralny z oznaczoną „datą realizacji od: ” należy poinformować pacjenta, że wykonanie formulacji będzie możliwe dopiero po upływie tego terminu. Z kolei najlepszym rozwiązaniem w przypadku otrzymania recepty przeterminowanej, jest próba uprzejmego poinformowania pacjenta o konieczności ponownego kontaktu z lekarzem.
Przekroczony termin realizacji recepty

2. Zidentyfikowanie błędów merytorycznych na recepcie

Rodzaj zidentyfikowanej niezgodności	Przykład recepty	Sposób poprawy niezgodności
Przekroczenie dawki maksymalnej	Rp.10% Solution Ephedrini hydrochloridi 20,0M.f. guttae	Dawka substancji czynnej w tym preparacie została przekroczona, dlatego, jeśli lekarz nie zaznaczył inaczej, należy zmniejszyć ilość substancji silnie działającej do najwyższej dopuszczalnej ilości.
Niezgodność fizyczna	Rp. Thymoli 1,0Mentholi 1,5Acidi borici 10,0TalciZinci oxidi aa 30,0M.f. pulvisD.S. Przysypka	Zmiana kolejności łączenia składników, gdyż mieszanina tymolu i mentolu upłynnia się w temperaturze pokojowej.
Niezgodność chemiczna	Rp.Phenobarbitali natrici 0,3Papaverini hydrochloridi 0,4Neospasmini 15,0Aquae ad 100,0M.f. mixt.D.S. 3 x dziennie łyżkę deserową	W przypadku braku dodatkowych środków ostrożności, w obecności fenobarbitalu sodowego dojdzie do wytrącenia trudno rozpuszczalnej zasady. Papawerynę należy podać osobno w postaci 10 proszków, by zapobiec wytrąceniu.
Brak określenia ilości surowca przez wystawcę recepty	Rp.Ephedryni h/chlor. Natrii benzo.Sir. PiniAq. Dest. ad 200,0D.S. 3×5 ml	W tej sytuacji najlepiej zasugerować pacjentowi ponowny kontakt z medykiem, który wystawił problematyczną receptę.
Zidentyfikowanie niezgodności pozornej	Rp.Ephedrini h/chlor. 0,2Phenobarbitali natrici 0,2Tussipect sir. 30,0Aquae ad 100,0M.f.mixt.D.S. 3x dziennie łyżkę	W tej sytuacji należy oddzielnie rozpuścić fenobarbital sodowy i chlorowodorek efedryny. Wspomniane roztwory przenieść do wspólnej butelki rozdzielając syropem Tussipect.

Weryfikowanie przedstawionych przez pacjenta recept, to czynność, która może sprawiać trudności młodym farmaceutom. W chwilach niepewności powinni oni odwoływać się do wiedzy i doświadczenia starszych stażem pracowników. Regularna retaksacja recept i sprawny przepływ wiedzy w obrębie apteki to jedne z czynników, które mogą pomyślnie wpłynąć na rozwój zawodowy pracowników.

Źródła:

Dziennik Ustaw 2021 pozycja 1114. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 17 czerwca 2021, zmieniające rozporządzenie w sprawie recept.
M. Sznitowska “Farmacja stosowana technologia postaci leku”; PZWL; Warszawa 2017.
P. Rutter „Opieka farmaceutyczna”; Edra Urban&Partner, Wrocław 2018.
R. Jachowicz ”Receptura apteczna. Sporządzanie leków jałowych i niejałowych”; PZWL Wydawnictwo Lekarskie; Warszawa 2021